ANALİZ: Bütçe açığı hızlı artıyor, ama hedefler yakalanacak
2023 yılı Ekim ayında 95.5 milyar TL açık veren merkezî idare bütçe istikrarı, 2024 yılının Ekim ayında 186.3 milyar TL açık verdi. Faiz dışı istikrar 2023 yılının Ekim ayında 28.7 milyar TL açık verirken, bu yılın tıpkı devrinde 50.1 milyar TL açık verdi. Ekim ayında bütçe gelirleri bir evvelki yılın birebir ayına nazaran %62.4 artarak 769.2 milyar TL olurken, bütçe sarfiyatları %67.9 artarak 955.5 milyar TL oldu.
Bütçe istikrarı 2023 yılı Ocak-Ekim periyodunda 608.1 milyar TL açık vermişti. Kelam konusu açık, 2024 yılının birebir devrinde ise 1 trilyon 260.3 milyar TL’ye yükseldi. Faiz dışı açık 2023 yılının Ocak-Ekim periyodunda 70.4 milyar TL gerçekleşmişti. 2024 yılının birebir devrinde ise 211.4 milyar TL faiz dışı açık verildi. 2024 yılının birinci on ayında bütçe gelirleri bir evvelki yılın tıpkı devrine nazaran %75.1 artarak 6 trilyon 853.8 milyar TL, bütçe sarfiyatları ise %79.4 artarak 8 trilyon 114.1 milyar TL oldu.
Ekim ayında bütçe gelirleri, yıllık bazda %62.4 arttı. Gelirler kaleminin belirleyicisi olan vergi gelirleri bir evvelki yılın tıpkı ayına nazaran %57.2 artış gösterdi. Ekim’de yıllık bazda %121.2 artışla en süratli artışı gösteren gelir vergisi, vergi gelirlerine en yüksek katkıyı sağlayan gelir kalemi oldu. Sonraki en yüksek katkı yıllık bazda %66.1 artış gösteren dahilde alınan katma paha vergisinden geldi.
Enflasyondaki yükseliş, dahilde alınan katma bedel vergisinde de yükselişi etkiliyor. Ekim’de yıllık bazda en yüksek artış %154.7 ile banka ve sigorta muameleleri vergisinde yaşandı. Ekim’de vergi dışı gelirler faiz gelirlerindeki yükselişin tesiriyle yıllık bazda %95.3 artarak, gelirlerin yükselişinde değerli rol oynadı.
Ekim ayında bütçe sarfiyatları bir evvelki yılın tıpkı ayına nazaran %67.9 artış gösterdi. Masraflar kaleminde en yüksek hisseye sahip olan faiz dışı sarfiyatlar, Ekim’de yıllık bazda %63.1 yükseldi. Faiz masraflarındaki süratli artış Ekim’de de devam etti ve tahvil faiz masraflarındaki yükselişin tesiriyle yıllık bazda %103.9 gerçekleşti. Ekim’de cari transferler ve işçi sarfiyatları, faiz dışı masraflardaki artışta belirleyici oldu. Cari transferlerde yıllık bazda %72.7 artış yaşanırken, işçi masrafları %78.2 arttı. Sermaye masraflarındaki artış ise Ekim’de yavaşlayarak %72.8’e indi. Ekim’de sermaye transferlerinde yaşanan %68.3’lük azalış ise bütçe istikrarına olumlu katkıda bulundu.
Vakıfbank Araştırma, bütçe gerçekleşmelerini şöyle kıymetlendirdi:
Sonuç olarak, geçen yıl Ekim ayına nazaran bütçe açığında %95.1’lik artış sonucu bu yılın Ekim ayında 186.3 milyar TL açık verildi. Ekim’de hem vergi gelirleri hem de vergi dışı gelirlerde artış yaşanırken, gelir vergisi en yüksek katkıyı sağlayan kalem oldu. Banka ve sigorta muameleleri vergisi ise en yüksek artışın yaşandığı gelir kalemi oldu. Masraflar tarafında ise hem faiz masraflarında hem de faiz dışı masraflarda yaşanan artış sonucu bütçe açığı verildi.
Bütçe istikrarının yılın birinci on ayında verdiği açık 1 trilyon 260.3 milyar TL ile bir evvelki yıla nazaran yükseldi. Böylelikle, bütçe amacının %47.5’lik kısmı gerçekleşmiş oldu. Faiz dışı istikrar ise Ekim ayında 50.1 milyar TL açık verirken; yılın birinci on ayında toplam faiz dışı açık 211.4 milyar TL’ye yükselmiş oldu. Yılın son iki ayında da sarsıntı bölgesine yönelik sürecek harcamaların tesiriyle sarfiyatların artmaya devam ettiğini görebiliriz. Bunun yanı sıra, TCMB’nin sıkı para siyasetine yılın geri kalanında devam etmesi nedeniyle Hazine’nin borçlanma maliyetinde meydana gelen artış, faiz masrafları üzerinde baskı yaratacaktır. Lakin yılın ikinci yarısından itibaren tesirini göstermeye başlayan ve Mayıs ayında açıklanan “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi”nin tesiriyle bütçe masraflarında bir ölçü düşüş görmeye devam edilebilir.
Şeker Yatırım biraz daha iyimser
2023 yılında bütçe açığı Orta Vadeli Program kestirimi olan 1,6 trilyon lira’nın altında 1,37 trilyon lira düzeyinde gerçekleşmiştir. OVP’de GSYH’nın %6,4’üne denk gelmesi beklenen bütçe açığı yılı GSYH’nın %5,2’si seviyesinde tamamlamıştır. Beklentilerin altındaki gerçekleşmede gelirlerin beklentilerin üstünde gerçekleşmesi tesirli olmuştur. 2024 yılında da, zelzeleden etkilenen vatandaşlarımızın muhtaçlıkları ve devam eden yeniden inşa sürecinin tesiriyle yüksek seyredecek olan kamu harcamalarının bu yıl gördüğümüz tablonun bir benzerini görmemize neden olacağını düşünüyoruz. OVP’de bütçe açığının GSYH’ya oranına ait tahminin2024 yılı için %6,4’ten %4,9’a revize edilmesinin büyük oranda gelirlere ait varsayımların güncellenmesinden geldiğini görüyoruz.
Bu yıl içinde açıklanan tasarruf paketinde alınan tedbirleri değerli bulmakla birlikte tesirlerinin önümüzde üç yıla yayılacak halde gözlemlenebileceğini ve 2024 yılı bütçesinde dramatik bir tesir yaratmayacağını öngörüyoruz. Ama kamuda tasarruf maksadının ortaya konması ile birlikte harcamalar tarafında genele yayılan bir yavaşlama eğilimi görüldüğü de dikkat çekmektedir.
Deprem ile bağlı harcamalarda rastgele bir taviz verilemeyeceği açık olmakla birlikte harici harcamalarda daha muhafazakar bir yaklaşımla dezenflasyonu destekleyecek bir yaklaşım izleneceğine inanıyoruz. Mayıs ayından bu yana gerçekleşmelerde ithalat vergisi ve ÖTV gelirlerine yansıdığını gördüğümüz iç talepteki yavaşlamanın gelirler tarafında daha görünür hale geleceğini düşünüyoruz. Eylül ayı verisinde de tüketim ile ilintili vergi gelirlerinin zayıf kalması bu görüşümüzü dayanaklar niteliktedir.
Önümüzdeki aylarda vergi istisnalarının gözden geçirilmesi sürecinde hayata geçirilmesini beklediğimiz gelirler tarafında tesirli olacak düzenlemeler ile bütçe istikrarındaki görünümün makul seyredeceği beklentimizi koruyoruz. Bütçe açığının ilk on ayda ulaştığı düzey göz önüne alındığında 2024 yılında da OVP’de öngörülen düzeyin altında gerçekleşebileceğini düşünüyoruz.
