SABAH Analizi:  ABD İran’ı vursa da, piyasalarda panik havası yok!

Trump artık rejim değişikliği istiyor

ABD Başkanı Trump, hafta sonu İran’daki nükleer tesislere düzenlenen büyük çaplı hava akınlarının akabinde, “rejim değişikliği” fikrini kamuoyuna taşıdı. Trump, toplumsal medya paylaşımında “Eğer mevcut rejim İran’ı yine büyük yapamıyorsa, neden bir rejim değişikliği olmasın?” diyerek tartışmaları alevlendirdi. Ancak Savunma Bakanı Pete Hegseth ve Lider Yardımcısı JD Vance üzere üst seviye yetkililer, operasyonun rejim değişikliğine yönelik olmadığını vurguladı. “Geceyarısı Alımlı Operasyonu” ismi verilen atak kapsamında, İran’ın üç kritik nükleer alanı hedef alındı. Genelkurmay Başkanı Caine, operasyonun Fordow dâhil olmak üzere tüm gayelerde çok ağır hasar yarattığını söyledi.

İran sabırlı davranıyor

İran ise ataklara İsrail’e yönelik füze taarruzlarıyla karşılık verdi, fakat şimdi ABD üslerini ya da Hürmüz Boğazı’nı maksat almadı. ABD idaresi bölgedeki askerî varlığını artırarak mümkün misillemelere karşı tedbir aldı. ABD’de Savunma ve Dışişleri Bakanları operasyonun açık uçlu olmadığını, lakin İran karşılık verirse öbür amaçların vurulabileceğini açıkladı. ABD’nin direkt askerî müdahaleye girmemeyi tercih eden dış siyaset çizgisi, Trump’ın bu ani kararıyla önemli bir kırılma yaşadı. Trump, kendi toplumsal medya hesabından yaptığı birinci açıklamada, operasyonun başarılı bir formda gerçekleştiği belirtirken, birebir iletide bundan sonra ‘barış’ vakti sözü kullansa da bunun nasıl mümkün olacağı başlarda soru işareti yarattı.

Orta Doğu yeni çalkantılara gebe

ABD’nin savaşa dâhil olması ve İran’ın her türlü karşılığı vereceğini açıklaması ile dün tansiyon tüm gün yüksek seyretti. Kararın piyasa yansıması bizim öncelikli ilgi alanımız olsa da, madalyonun öbür tarafına da bakmamız gerekiyor. Şöyle ki, ABD’nin İran’daki nükleer tesisleri vurması, yalnızca Ortadoğu’da değil, dünyada da büyük sonuçlar doğurabileceğini düşünüyoruz. Trump’ın operasyonun başarısına vurgu yapan X bildirisinde da belirttiği üzere İran masaya oturacak mı (barış) yoksa karşılık mı verecek? Şayet ABD, İran’ın nükleer faaliyetlerini durdurur ve uzun sürecek bir savaşa girmeden sonuc elde ederse, ABD’nin ‘gücü’ tekrar dünya çapında kabul görecek. Lâkin savaş uzarsa ve İran’da nizam bozulur ya da hükûmet düşerse, zati epeyce karışık olan bölgenin daha da karışabileceğini, dünyanın ise ABD’yi sorumlu tutabileceğini göz arkası etmemek gerekiyor.

Bu gelişmeler, sadece ABD’yi değil; dolaylı yoldan Çin’i, hatta Rusya ve Avrupa’yı da direkt etkiliyor. Günlerdir bültenlerimizde vurguladığımız üzere, ABD ile Çin ortasındaki jeostratejik rekabet derinleşirken, İran’ın petrol ihracatının %90’ının Çin’e yönelmiş olması, Washington’ın bu atağının sadece Tahran’ı değil, birebir vakitte Pekin’i de gaye aldığına işaret ediyor. ABD, İran üzerinden Çin’in güç tedarik zincirini zorlayarak rakibini zayıflatmayı amaçlıyor. İran’da hükûmet değişirse, Çin bölgede kıymetli bir müttefikini kaybedebilir. Avrupa değerli petrol ve muhtemel mülteci akını yüzünden süreçten ziyan görebileceğini, Rusya’nın ise İan’a sattığı silahlardan ve iş birliğinden yoksun kalacağını lakin artan petrol gelirlerinden yarar sağlayacağını düşünüyoruz.

İşte büyük resim

Günlerdir bültenimizde kaleme aldığımız üzere, büyük resmi kaçırmamak gerekiyor. ABD, Ortadoğu taşeronu yahut karakolu İsrail ile bölgeyi kendisi ve ABD çıkarları için istikrara getirmeye çalışıyor. Süreç birinci evvel Hamas ile başladı, Hizbullah ile devam etti. İran’ın Suriye’deki tesiri ortadan kaldırıldı, Suriye, Lübnan ve Irak üzere ülkelerdeki güç boşlukları ile birlikte geniş açıdan düşünürsek bir sonraki amacın İran olduğunu ve muhtemelen on yıllardır baskı ve yaptırım altında kalan İran’ı muhalefetin de takviyesi ile devirmek isteyeceklerini düşünüyoruz. Bu ortada cereyan eden gelişmelerin Türkiye’yi direkt olarak ilgilendirdiğini de göz gerisi etmeyelim. Terörün bitirilmesi noktasında gösterilen eforun art planında Ortadoğu’da cereyan eden yine yapılanmanın yer aldığının altını çizmek gerekiyor. Bu yeni tablonun şimdilik güç fiyatları ve güvenlik siyasetleri üzerinden Türkiye’ye olumsuz tesiri ön planda olsa da, İran’ın tesirinin zayıflaması, Türkiye’nin diplomatik ve jeopolitik hareket alanını genişletebilir.

Türkiye nasıl etkilenecek?

PKK’nın silah bırakması ve terörün ansızın son bulması süreci, bu büyük stratejik dönüşümün kesimi olarak değerlendirilmelidir. Son 47 yılda terörle çabaya ayrılan kaynağın ekonomik kayıplar ve fırsat maliyetinin 1,8 trilyon dolar olarak hesaplandığını Bakan Şimşek’in sunumda bizzat duydum. Bu türlü bir kaynağın kalkınma ve büyüme için kullanılmasının ne kadar büyük bir güç yaratacağını sesli bir biçimde düşünün… Ortadoğu’da yeni bir fotoğraf var ve buna ahenk sağlamak gerekiyor!

Gelelim yaşananların piyasa yansımasına…

Peşinen piyasalarda panik havasının olmadığını hatta abartılı bir reaksiyonun de olmadığını not edelim. Piyasaların dehşet endeksi VIX 20 düzeyinde yatay ve sakin bir seyir izliyor. Asya cephesinde gösterge endeks Tokyo borsası ve ABD borsalarının vadeli süreçleri yalnızca %0,3 civarında geriledi. Brent cinsi ham petrol, Cuma gününü 77 dolar düzeyinden haftayı tamamlaması akabinde açılışta 81 dolar düzeyine kadar yükselerek yılın en yükseğini test etmesi akabinde 78 dolar düzeyine geri çekildi.

Yatırımcılar, İran’ın nasıl bir karşılık vereceğini merak ederken, global ekonomik büyüme ve enflasyon üzerindeki risklerin daha bir ön planda olduğunu görüyoruz. Gözler hâliyle İran’ın Hürmüz Boğazı’na çevrildi. Boğazın deniz trafiğine büsbütün kapatılması beklenmese de, günde yaklaşık 20 milyon varil petrolün geçtiği boğaz, dünya petrol arzının beşte birini taşıyor; kapatmayı bırakın trafiğin aksaması bile petrol fiyatları üzerinde üst taraflı baskı yaratabilir.

İran Meclisi boğazın kapatılması istikametinde adım atsa da, son karar, ülkenin Ulusal Güvenlik Konseyi’ne ilişkin olduğunu ve pratikte sıkıntı olacağı tez ediliyor. Petrol ve doğal gaz fiyatlarının üste gitmeye devam etmesi, üstte da değindiğim üzere, Türkiye ve KKTC üzere net güç ithalatçısı ülkelerin enflasyonla savaş ve cari açık faturalarını kabartacağı üzere, ihraç eden ülkelerin de ekmeğine hâliyle yağ sürecektir!

Dolar inançlı liman olamadı

Trump’ın devreye aldığı tarife savaşları, ABD’nin cari açığını azaltmak ismine zayıf dolar talep etmesi ve FED başkanı üzerinde tam saha pres uygulayarak faiz indirim talebi hâliyle bu türlü vakitlerin bir numaralı inançlı limanı olarak ön plana çıkan doların izafi olarak zayıf bir seyir izlemesine neden oluyor.

Bir başka inançlı liman olan altın ise geride bıraktığımız hafta 3,450 dolar düzeyini test etmesi akabinde birinci süreçlerde 3,400 dolar düzeyini denese de, bültenimizi yazdığımız sabah erken vakitlerde 3,360 dolar düzeyine geri çekildi. Gümüşün ons fiyatı da emsal bir formda 36 dolar düzeyine gerilerken, geçen hafta 110bin dolara dayanan bitcoin birinci nazarda 99bin dolar düzeyine kadar gerilemesi akabinde ruhsal düzeyde istikrar buldu.

Kağıt para sisteminin sorgulandığı bir ekosistemde, jeopolitik risklerin geride kalması durumunda, altın, gümüş ve bitcoin üzere enstrümanlara yönelik talebin tekrar canlanacağını düşünüyoruz. Pariteler cephesinde ise, doların hafif de olsa paha kazandığını görüyoruz. EURUSD 1,15 düzeyinin aşağısında sarkarken, dolar YEN karşısında da 147 düzeyine yaklaştı.

TCMB’den yeni makro-ihtiyati tedbirler

Türkiye cephesinde ise hafta sonu TCMB’den makro ihtiyati çerçeve kapsamında birtakım adımlar daha atıldığını gördük. KKM’den çıkışı destekleyen adımların jeopolitik risklerin tepe yaptığı bir periyotta piyasa tarafından pek de önemsenmeyeceğini düşünüyoruz. Bir müddettir Haziran ayının ikinci yarısının siyaseten güç geçeceğine işaret etmiştik. Bu kapsamda da Kabine revizyonu ve 30 Haziran tarihinde CHP kararı (kurultaya yönelik mutlak butlan) ön plana çıkmıştı. Artan jeopolitik risklerin iç siyasette kimi adımların atılması sıkıntı hâle getirdiği kanaatindeyiz.

USDTRY kuru birinci süreçlerde 39,70 düzeyinden eşleşerek günü karşıladığını da not edelim. CDS risk primi 311 baz puan düzeyinde ve geride bıraktığımız haftaya göre hafif de olsa gerilediğini görüyoruz. Global borsaların seyrine bakarsak, Türk pay senetlerinin de bugün satış baskısına boyun eğmeyeceğini düşünüyoruz.

Fed’in faiz indirmesi zor

FED’in Temmuz ayında faiz indirme ihtimali düşük görünürken, Lider Powell’ın bu hafta Kongre’de İran saldırısı ve Trump’ın tarifeleri üzere bahislerde güç sorularla müsabakası bekleniyor. Ortadoğu krizi, bu hafta Lahey’de yapılacak NATO tepesinde de gündemin üst sıralarında yer alacaktır. Makro cephede ise PMI datalarını takip edeceğiz.

Emre Değirmencioğlu (@emredegirmenci5), Küme Müdürü, Hazine Bölümü, Kıbrıs İktisat Bankası