FÖŞ yazdı:  Trump önce ABD, sonra dünyayı oyacak

Sabahın  03:00’ü, uykusuz bir gece daha: ABD seçimleri yaklaşıyor,  bende heyecan semaya sıçardı. Niçin derseniz, herşeyden evvel önde gelen bir Amerikan tesir casusuyum. İkincisi ise Trump evvel Amerika, sonra da dünyayı oyacak. Yakın yahut uzak tarihte dünyaya bu kadar ziyan verecek bir lider görmedik. Pekala, Trump kazanabilir mi?  Kazanırsa kabak dolması pişirme süreci nasıl başlar?

Durun, mevzuya girmeden bir reklam yapayım. 3 Kasım Pazar günü TÜYAP Kitap Fuarı’nda Parola Yayınları standında kitaplarımı imzalayıp, takipçilerimle tanışacağım. Ayrıyeten saat 16:00’da  mütevazi bir konuşma  yapacağım. Katılırsanız keyifli olurum.

Dönelim Amerikan seçimlerine. Aşağıda, BBC’den paylaştığım anket ortalamalarına nazaran, hangi açıdan bakarsak bakalım, Trump-Harris yarışı başabaş:

Ve

5 Kasım gecesi sürprizlere açık olsam da Trump’ın kazanmasına %65 civarında baht tanıyan bahis sitelerinin görüşüne katılıyorum. Eylül’den bu yana Trump’nın hem kritik eyaletlerde, hem ulusal oylarda ya öne geçtiği, ya da Harris’le ortasındaki arayı kapattığını izledim. Geçmişte, anket şirketleri Trump seçmenini bulamadığı için oylarını daima gerçekleşmenin altında kestirdi, bu defa da birebir şey gerçekleşir. Ek olarak,   erken  yollanan oylarda Cumhuriyetçi seçmenin sayısal olarak öne geçmesi  Trump lehine. Fakat, tam aykırısını öne süren  the Economist üzere sağlam kurumlar da var.

Harris’in kazanması önümüzdeki 10 yılı büyük acılar içinde geçirecek olan bu Yaşlı Gezegeni “daha yeterli bir yer” yapmaz, lakin ihtilafları  asgariye indirecek siyasetler izler. Öte yanda, Trump iddia edilmesi güç bir lider, belirszlik her vakit iktisat ve iş dünyası için olumsuz bir gelişme. Jeo-politik açıdan da ABD’den uzun vadeli çıkarları zerre kadar umurunda değil.

Yine de, seçimden çıkacak en makûs sonuç Trump’ın kazanması değil, oylamaya gölge düşmesi ya da 2000 seçimlerinde olduğu üzere kazananı Anayasa Mahkemesi’nin belirlemesi olur. Bu durum ABD’de tahminen de İç Savaş’ı anımsatacak mağduriyetlerin kapısını açar, Trump taraftarlarının ise lokal kalkışma teşebbüsleri başlatması mümkün.

Bu yarışın tüm dünya için çok değerli olduğunu vurgulamak için, Avusturya Dışişleri Bakanı   Alexander Schallenberg’a döneyim:  “Güney Idaho’da bir çiftçinin ağzından çıkan yarım cümle, Porto’dan Helsinki’ye panik yaratıyor”. Reuters özel haberine nazaran ise koskoca Çin dev bir teşvik paketi hazırlamış, ancak ölçü ve zamanlama için ABD seçim sonuçlarını bekliyor…

Trump’ın dış siyasetini incelerken, birinci önceliğinin Derin Devlet’i ekaret etmek olduğunu, şayet zorlanmaz, ya da itibarını artıracak bir açı görmezse, dış politikayı daha az önemseyeceğini hatırlatayım.

Dönelim iktisada. Linkteki Financial Times haberine nazaran, Trump’un Çin mallarına %60, tüm dünyaya %20 ek vergi salması halinde, ABD GSYH %1.4 oranında daralabilir, TÜFE ise %0.9 tırmanır. Bir öbür kestirime nazaran, Trump’ın müdafaacı tedbirlerinin kişi başına ziyanı $7.600   olacak.  Harris idaresi altında kamu borcu/GSYH oranı %106, Trump altında ise %116’ya tırmanabilir.

Ek olarak, Trump göçmen zıddı siyasetlerini da harfiyen uygularsa, işgücünde kayda bedel bir daralma yaşanacak. Fiyatların durağanlaşan iktisada karşın yüksek seyretmesi tehlikesi doğacak.

IMF’nin 2025-2026 karamsar senaryosunda korumaclık ve/ya ticaret savaşları dünya çıktısından sırasıyla 0.8 ve 1.3 puan çalabilir.

Bu varsayımlar çok sarih bir formda, Fed’in 2025 yılında faiz indirimlerini sürdürmesini tehlikeye atar.   2025 yılında Dolar Endeksi’nin 108-110 düzeyine, gösterge 10 yıl vadeli ABD devlet tahvili getirisinin ise %5’in üstüne çıkması mümkün.

Ekim’de Çin başta Gelişmekte Olan Piyasalardan yüksek ölçüde fon kaçtı. Trump’ın gümrük vergilerini artırması ile başlayacak yeni mali varlık fiyatlama silsilesi bu kaçışları hızlandırır.   Bir çok Merkez Bankası bir defa daha ekonomik göstergeler gerektirmese dahi, para ünitelerini korumak için yine faiz artırmaya zorlanır.

Yeni gümrük vergileri aslında sendeleyen Çin iktisadına sert bir darbe vurur. Girişte andığım teşvik paketine karşın, Çin’in kaybettiği ihracat çıktısının yerine geçecek ölçüde iç talebi destek etmesi kolay değil, Japonyalaşabilir. Çin’in misillemeleri Amerikan şirketlerinin ülkeyi terketmesine neden olurken, yuan’ın Bejing’in direktifiyle bedel kaybetmesi ve Çin mallarına dumping suçalamalarının global ticaret ortamını güzelce germesini öngörebilirim.

Trump’ın güç fiyatlarına tesirinin olumsuz istikamette olacağı kanaatindeyim. Öncelikle, Ukrayna’yı Putin’e teslim etmesi halinde, Rusya’ya yaptırımlar da fiilen kalkar ve Rusya daha rahat güç satar. Arz kesintisi primi düşer.  Trump’ın İran ve genelde Müslüman düşmanlığı  Orta Doğu’dan kaynaklanacak bir arz şoku ihtimalini yükseltse de, Çin ve ABD talebinin gevşemesi ve Trump’ın engelleyici düzenlemeleri vakit içinde azaltmasıyla, ABD üretiminin projeksiyonlardan çok daha süratli yükselmesi güç fiyatlarını aşağı iter. 2025’in birinci yarısında Brent’te $50/varil sınanabilir.

Trump, Tayvan’a dayanağı azaltarak, Çin’in adayı zorla ilhakını cesaretlendirebilir, ancak o coğrafya bize çok uzak, en düzgünü yakın komşularımıza döneyim.

Trump Ukrayna’ya askeri yardımı keserse, insan ve servet kaybına hiç değer vermeden savaşan Putin’in bir yıl içinde daha evvel ilhak ettiği tüm Donbas bölgesini ele geçirip, Kiev’e el uzatır. Son gayesi ise Zelenskiy’i devirip, Ukrayna’yı Moskova’nın kelamından çıkmayan bir kukla devlet haline getirmek.  Avrupa uygunca panikler, savunma harcamalarını artırır ve Rusya’dan gelen doğal gaza alternatif bulmak için çılgın bir arayışa girer, bu da kolay değil. Özetle, Trump’ın Ukrayna’yı Putin’e teslim etmesi Avrupa iktisadında krater yaratır.

Trump İran’ı yıkmak için ahdetmiş.  Tabanında değerli rol oynayan Hristiyan-Ziyonistler ise Netanyahu’ya aşık. Onun periyodunda İran’a uygulanan petrol ambargosu yeterlice sıkılaşırken, yeni ekonomik yaptırımlar da hiç şaşırtan olmaz. Trump’dan kayıtsız kuralsız dayanak alsa da Netanyahu İran’a direkt saldırmaya cüret eder mi, emin değilim. Ben bu satırları yazarken, İsrail’in Lübnan’la ateşkes ve ardından askerlerini çekme yolunda olduğunu okudum. Netanyahu İsrail’in gücünün limitine eriştiğini kavradı galiba.  Zati Trump Netanyahu’yu desteklese de, ona başağrısından öbür bir şey getirmeyen bu savaşın bir an evvel bitirilmesi konusunda israrlı.

Öte yanda, ABD’nin İran’ın petrol ihracatını büyük ölçüde engellemeyi başarması durumunda, İran tekrar bölgedeki başka ülkelerin üretim ve nakliyat tesislerine sabotaj şantajına başlayabilir.

Trump Filistinliler’e zerre kadar acımıyor, Körfez Kralıkları da bir an evvel 7 Ekim facıasını geride bırakıp, İsrail ve Mısır’ı da kapsayan ticareti genişletici bir barış peşinde. Flistinlilerin çektiği acıyı bir kenara koyarsak herhalde Orta Doğu’da İran’ı dışlayan bir barış bile dünya iktisadı için yararlı olur.  Araplar altyapıya daha fazla harcar, Mısır ve Lübnan  ekonomileri biraz nefes alır.

Bu karışık denklemi çözdüğümde, Trump’ın yaratacağı ekonomik kaos ve jeo-politik şokların Orta Doğu’da barışa muhtemel katkısından daha baskın çıktığını görüyorum.  Dünyada önderini aptalca seçen tek ulus biz değiliz. Amerikalılar da Trump hayranlığının bedelini ağır ödeyecek de, dolar dünya parası olduğu için, bu yükü fütursuzca günahsız Dünya’ya yıkacaklar.

FÖŞ