Erol Taşdelen:  Krizler sıradanlaştı mı? Yatırımcı artık şok olmuyor!

Günümüz finans dünyasında yatırımcılar adeta birer kriz savaşçısı haline geldi. Son 30 yılda yaşanan ekonomik, jeopolitik ve finansal sarsıntılar, yatırımcıların reflekslerini sertleştirdi, risk algılarını yine şekillendirdi. Lakin bu “alışma” hali bir bağışıklık mı yoksa rehavet mi, tartışmaya açık.

Şoklara bağışıklık mı kazandık?

Yatırımcılar artık krizleri yalnızca tasa verici gelişmeler olarak değil, fırsat alanları olarak da görebiliyor. Bunun en önemli nedenleri:

Merkez bankalarının krize müdahale refleksleri güçlendi. “FED put” olarak isimlendirilen siyaset sayesinde yatırımcılar tabanlarda alım yapma yüreğini artırdı.

Davranışsal finans bilgisi yayıldı; sürü psikolojisi daha şuurlu bedellendiriliyor.

Portföy çeşitliliği arttı: Pay senetleri, altın, kripto, emtia üzere alternatif yatırım alanlarına yönelim yükseldi.

Ancak bu bağışıklık aldatıcı olabilir. Tarih tekraren gösterdi ki her yeni kriz kendi tabiatını taşır ve eski tahliller her vakit işe yaramaz.

Yakın tarihteki büyük piyasa şokları

Aşağıdaki tablo, son 35 yılda yatırımcıların karşı karşıya kaldığı değerli piyasa şoklarını özetliyor:

Yıl          Olay      Etkisi

1987     Kara Pazartesi   Dow Jones %22 düştü. Panik satışlar algoritmik süreçleri tetikledi.

1997     Asya Krizi           Tayland’dan başlayan kriz Asya borsalarını çökertti.

1998     Rusya Krizi – LTCM         Hedge fonların sistemik riski ortaya çıktı. FED müdahale etti.

2000     Dot-com Balonu             Teknoloji payları %70’ten fazla düştü. Nasdaq çakıldı.

2008     Global Finansal Kriz      Lehman Brothers battı, dünya resesyona girdi.

2010–2012        Avrupa Borç Krizi            Yunanistan ve Güney Avrupa ekonomileri sarsıldı.

2016     Brexit   Sterlin tarihi düşüş yaşadı. Avrupa’da birlik tartışıldı.

2020     COVID-19          Piyasalar çöktü. Petrol negatife indi. Genişlemeci siyasetler devreye girdi.

2022     Ukrayna-Rusya Savaşı    Güç ve tarım fiyatları patladı, global enflasyon başladı.

2023     Bankacılık Krizi (SVB, Credit Suisse)         Bankacılık sistemine inanç sorgulandı. Risk iştahı azaldı.

2024–2025        İran-İsrail Gerginliği       Orta Doğu kaynaklı jeopolitik risk yine fiyatlandı.

Yatırımcının yeni refleksleri

Günümüz yatırımcısı geçmişe kıyasla daha stratejik davranıyor:

“Buy the dip” (düşüşte al) mantığı benimsendi.

Hızlı portföy rotasyonu ve likiditeye yönelim arttı.

Algoritmik süreçler sayesinde yansılar daha süratli fakat daha volatil.

Tehlike: krizlere alışmak

Yatırımcılar krizlere alıştıkça, birtakım tehlikeli eğilimler de doğuyor:

Rehavet: “Nasıl olsa merkez bankaları kurtarır” kanısı hâkim olabilir.

Aşırı risk alma: Kriz sonrası sert yükselişler beklentisiyle riskli varlıklara çok yönelim.

Gerçek risklerin göz gerisi edilmesi: Jeopolitik ya da yapısal riskler gereğince fiyatlanmıyor olabilir.

Bağışıklık mı, körlük mü?

Yatırımcılar şoklara karşı daha hazırlıklı olabilir lakin bu hazırlık, rehavete dönüşmemeli. Finansal sistem her vakit yeni riskler üretmeye devam eder. Bugün yaşanabilecek bir jeopolitik kriz, iklim krizi, siber taarruz yahut global borç sorunu, piyasaları yine sarsabilir.

Bu nedenle yatırımcı için en değerli kural hâlâ geçerli:

“Geçmişteki krizleri hatırla, ancak bir sonrakinin farklı olacağını unutma.”

Erol TAŞDELEN-Ekonomist     www.bankavitrini.com