Erol Taşdelen Yazdı: Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan sahaya indi!

Bunu TCMB kurmayları ve Başkanı fark etmiş olmalılar ki bu hafta Eskişehir, Uşak ve Denizli toplantıları planlandı. 10-11 Şubat’ta Uşak ve Denizli’de endüstrici ve İş Beşerlerine sunumlar yaptı. Sunumlara katılmış biri olarak basına kapalı olması nedeni ile görüş bildirmem etik olmazdı. Banka resmi sitesinde “TCMB PARA SİYASETİ ve MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM” başlıklı sunumu paylaştığı için sunumun içeriği ile ilgili kıymetlendirme yapmamda sakınca yok.

Bir kere sunum, “2013 yılından bu yana, yurt genelinde tertipli aralıklarla, farklı bölüm ve ölçeklerden firmalar ile yüz yüze görüşmeler yapılıyor. Denizli ve Uşak bölge vilayetlerinde 2024 yılı içinde 700, son 5 yıl içinde toplamda 3.700 firma görüşmesi yapılmıştır” tabirleri ile başlıyor. Benim buna Uşak özelinde itirazım var. “Başkana yanlış bilgi veriliyor” diye düşünüyorum. Başka vilayetleri bilmem ancak Uşak özelinde 2024 yılında firmalar ile yüz yüze görüşmeler gerçekleşmedi. Anketleri “görüşme” diye bildiriyor olabilirler lakin yüz yüze görüşme olmadı! İki yıl evvel TCMB İzmir Bölge ziyaretimde direkt Gerçek Bölümü müdürüne tenkit olarak bu mevzuyu iletmiştim. Demek ki ikazlarım dikkate alınmamış! EXİMBANK’ın İzmir Bölge Müdürü ve ekibi ve Denizli Bölge Müdürü ve ekibi her yıl Uşak firmalarını ziyarette bulunur örnek almasını dilerim. Mevzumuza dönelim…

SUNUMDA 5 TEMEL BİLDİRİ VARDI!

25 yıllık bankacılık tecrübesi, 8 yıllık sanayi içindeki deneyimim ile benim açımdan sunumda 5 temel bildiri vardı.

1. Kuru Baskılamıyoruz, Net Döviz Rezerv arttı : Başkan Karahan kamuoyu zihninde yer alan “kur baskılanıyor” niyetinin hakikat olmadığını, “kur baskılamak için döviz satmamız gerekiyor halbuki Swap hariç döviz net rezervlerimiz Mayıs 2023’de -60,5 milyar USD’de iken, Ocak 2025’de 126 milyar USD artış ile +65,4 milyar USD düzeyine geldiğini” belirtti. Bunun, “Cari istikrarda güzelleşme ve Dış finansman muhtaçlığının azalmasından; Sermaye girişlerinin yine başlamasından; Döviz Arzının artması, döviz talebinin azalmasından” kaynaklandığının altı çizildi. Sayılar da bu söylemi destekliyordu. Çünkü, Mayıs 2023’de 56 milyar USD olan 12 aylık birikimli açık 48 milyar USD azalarak Kasım 2024’de 7 milyar USD’ye gerilemişti. 12 aylık birikimli Cari Açık/GSYİH oranı da 2023-II. periyotta %5’den 2024-III. Periyoda %0,7’ye düşmüştü. Döviz ile ilgili başka direkt iletiler ise, Kur taahhütlerinin olmadığı; rezerv güzelleşmenin “carry trade” kaynaklı değil yurtiçi kaynaklı güzelleşmeden kaynaklı olduğunun altı çizildi. Öteki bir tabir ile yastık altı dövizden sisteme girişler olduğu ima edildi. CDS Risk Priminin Mayıs 2023’de 703 iken Şubat 2025’de 255’lere kadar düşmesi yıllık yurt dışı faiz ödemelerinin 7 milyar USD düşüş katkısı sağladığının altı çizildi. Hazine’nin Yurt Dışı Borçlanma maliyeti Mayıs 2023’de %11,3 iken, Şubat 2025’de %6,6’ya düştüğü belirtildi. Bankaların yurt dışı sendikasyon maliyeti de tıpkı periyotlarda %9,6’dan %7’ye gerilediği belirtildi.
2. Dezenflasyon süreci devam etmekte: Enflasyon ile ilgili sıkı duruşlarının sonuçlarının alınmaya başlandığını; bu duruşun devam edileceği belirtildi. Enflasyon ile uğraşta, “Talep dengelenmesi; Fiyatlama davranışlarında olağanlaşma; Beklentileri iyileştirme” stratejisi uygulandığı belirtildi. 2022 yılındaki yıllık enflasyon %64,3 olurken, 2023 yılını %64,8’e yükselmesi karşılığında 2024 yılını % 44,4 ile kapatıldığını, 2025 amaçlarının %24 olarak revize edildiği belirtildi. Alt kalemlerde 2023-25 devrinde Temel Mallarda %52,8’den %24’de; Gıda’da %72’den %41,8’e; Hizmetler dalında %90,7’den %62,9’a düzelme olmasına karşın bilhassa Hizmetler kesiminde yüksek oranın devam ettiğini burada da Kira ve Eğitim harcamalarının yüksek kaldığını bunun da 2025’e taşındığının altı çizildi. “Tüketici ve firmaların enflasyon beklentileri de gerileme eğilimine girmiştir” tespiti yapılarak Yatırımdaki büyümenin 1990’lar düzeyine gerilemesine karşın İktisattaki Büyümenin harcama artışından kaynaklandığı 2004-19 yıllarındaki %4,7 olan ortalama harcama değişiminin 2020-24 devrinde %11 olduğunu bu alanın denetim altına alınması için talep daraltıcı siyasetler izlendiği belirtildi. Bu tespit; TCMB’nin Kredi kartlarındaki daraltıcı uygulamalarını da bu çerçevede kıymetlendirmek lazım ve bu stratejisi ile uyumlu olduğu manasına geliyor ki, Hanehalkı harcamalarını baskılanması bir müddet daha devam edeceği manasına da gelmekte. Tabi bu durumda esnafın işlerinin kötüleşeceği; toptancı ve endüstricinin bundan olumsuz etkileneceği, bu sürecin vakit aralığı bilinemediği için firmaların bu talep daralması duruma ne kadar dayanacağı istikametinde bir kıymetlendirme ise yapılmamış. Var ise de sunumda yer almadı. Konkordato ve firma iflas sayılarının artışı aslında buradaki sorunun işaretlerini net veriyor.
3. KKM’yi bitireceğiz: KKM konusunda TCMB çok net. KKM sürecinin tamamlandığını, buradaki avantajın vakte yaygın biçimde süratle bitirileceği iletisi verildi. KKM’de Vergi avantajının ortadan kaldırılması; mühlet olarak yapılan kısıtlamalar aslında bir müddettir KKM’nin bitirileceği netti. Ağustos 2023’de KKM hacmi 143 milyar USD iken, Ocak 2025’de 114 milyar USD düşerek 26 milyar USD düzeyine gerilemiş durumda. Sunum sonunda sorduğum; “Bankalardan kredi kullanarak yapılan KKM’lere bir süreç yapılacak mı? Hazine ve TCMB üzerinden haksız, sistem boşluğundan fırsatçı kar elde edildiği; mevduat blokesi ile nakit karşılıklı kullanılan krediler bloke edilerek yeni krediler ile kat ve kat KKM hesaplar açıldı, bunlara yönelik bir yaptırım gelecek mi; bu ödemelerin geri alınması gerekmez mi?” formundaki sorum ise karşılıksız kaldı. Hazine, MASAK ve TCMB’nin bu türlü bir çalışma var ise de en azından bilgi paylaşımı yapılmadı; bendeki izlenim bu istikamette bir çalışma olmadığı ve Hazine ve TCMB tarafından ödenen bu zararın sineye çekileceği istikametinde oldu.
4. İhracat artarken, ithalat azaldı: 12 aylık birikimli İhracat Mayıs 2023’de 254 milyar USD iken Ocak 2025’de 9 milyar USD artarak 263 milyar USD’ye yükseldi. Tıpkı periyotta 376 milyar USD olan ithalat ise 30 milyar USD azalarak 347 milyar USD düzeyine geriledi. “Küresel ticaret kademeli olarak toparlansa da zayıf seyretmektedir” dendi. Avrupa’nın mal ithalatı yavaşlarken, Türkiye açısından olumlu bilginin Avrupa’daki pazar hissemiz artması oldu. 2022 yılında AB ülkelerinin ithalatında Türkiye’nin hissesi %3,3 iken 2024 yılında %4 oldu. Sanayi üretiminde 2022 yılından bu yana yataya yakın seyir gözlenmesi ise dünyadaki bu taraftaki gelişme ile paralel olması formunda açıklandı.
5. Reel Bölüme takviye devam edecek: Reel kesime TCMB Reeskont kredi dayanağının Ocak 2024-25 devrinde 635 milyar TL olduğunu; Faiz avantajı ve %2 Döviz Dönüşüm desteğinin de tıpkı devirde 182 milyar TL olduğu belirtildi. Uşak ili sanayicilerinden ve TOBB Geri Dönüşüm Meclis Üyesi Arif ÖZTAN‘ın gelen “%2 kur takviyesi yükseltilsin” istikametindeki talep ise bu taraftaki isteklerin değerlendirildiği belirtilerek cevaplandı. Gerçek dal temsilcilerin TCMB kredi için EXİMBANK’a verdikleri Teminat Mektubu kurul oranlarının bankalarca yüksek istendiği hatta Halkbank üzere bir kamu bankasının %4 üzere kurul istediği bu tarafta “banka fiyat ve komite oranlarına müdahale edebilen TCMB’nin bu tıp kredilere EXİMBANK’a verilecek mektup kurullarında sınırlama getirmesi gerektiği” de iştirakçiler tarafından talep olarak TCBM Liderine direkt iletildi. TCMB Reeskont kredilerindeki “döviz almama” şartı hem döviz hem TL kredi kullanan ve döviz ödemeleri olan firmaları zorlama noktasına getirdi. Çünkü, TCMB Reeskont kredisi kullanan firmalar bir yıl kredi vadesi boyunca ithalat üzere kimi ödemeler hariç döviz alamıyor aksi halde kullandığı tüm kredi ana parasının %3’ü kadar ceza yiyor. Taahhüt konusunda ek müddet talep eden firmalar da oldu. Banka kredi faiz oranlarındaki yükseklik ve finans maliyetlerin artması ise ortak problemlerin başından geldi.  Döviz çeklerindeki yasaklar ve firmalar ortasındaki döviz ödeme yasağı firmaların kur farkından ziyanına oluşturduğu tarafındaki sorular da gündemdeydi. Bu hafta firmaların döviz bulundurma oranı ile ilgili yasağın kalkması aslında gerçek kesimin elini güçlendirirken; yüksek maliyetleri bulan Bağımsız Kontrol Rapor zorunluluğu üzere uygulamalar hala devam ediyor. Benim görüşüm bu alanda da sonun daraltılması bunun yerine firmalara takviye ve kılavuz olması için Sanayi Ticaret Odalarında “FİNANS OFİSİ” kurulmasının daha yararlı olacağı tarafında. Gerçek Bölüm temsilcilerinden Uşak Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Selim KANDEMİR talebi de “ara eleman” bulmadaki zorluklardan ötürü Uşak’a Merkez Bankanın Teknik Meslek Liseleri yapılması için maddi takviye sağlaması oldu.

Kısaca, TCMB Liderinin Gerçek Bölüm ile buluşma teşebbüsü başarılı geçti ve yerinde oldu. Çünkü, İktisat kurmaylar uzunca bir mühlet sahlardan uzaklaşmış, piyasadaki olumsuz havayı dağıtacak, İtimat oluşturacak aksiyon almamıştı. Bu cins toplantılar hiç kuşkusuz çok yararlı ve iktisat kurmaylara taleplerin birinci elden lisanlandırılması için de fırsat yaratıyor. Uşak ve kendi adıma çok verimli bir toplantı idi. Uşak Valiliğinin akşam düzenlediği yemek sonra soru karşılık kısmı da iştirakçi olarak benim açımdan çok verimli geçtiğini düşünüyorum. Gerçek Piyasada inancın tesisi için bu çeşit toplantılar yaygınlaştırılması ve iktisadın öteki tarafları da TCMB’nin başlattığı ziyaret programına benzeri biçimde alanda olmalı. “Reel Kesim ile yüz yüze görüşüyoruz” diye rapor yapan İzmir Bölge Gerçek Bölüm müdürünü de kısa müddette Uşak firmalarını gezerken görmek isteriz.

Erol TAŞDELEN-Ekonomist    www.bankavitrini.com

***********

Başkanımız Dr. Fatih Karahan Uşak ve Denizli’de “Para Siyaseti ve Makroekonomik Görünüm” başlıklı sunum tamamı:

Kaynak TCMB: https://tcmb.tl/zWa9abc